'اسماعیل شراهیˈ روز دوشنبه در گفت و گو با ایرنا افزود: داده های منقول به دست آمده از جمله سفالینه ها ،ظروف فلزی و سکه ها در این کاوش متعلق به سده های ششم وهفتم هجری قمری است و نشان می دهد این دستکن در دوره سلجوقی و دوره گذار خوارزمشاهی به ایلخانی مورد استفاده قرار گرفته است.

وی اظهارکرد: کاوش باستان شناسی این مجموعه با فرضیات وسوالات از پیش تعیین شده که پاسخگوی مسائلی از جمله شناخت از دوره های سکونتی ، نوع کاربری و فلسفه شکل گیری این مجموعه بود از نیمه خرداد امسال تا اوایل مرداد ماه انجام شد .

شراهی بیان کرد: فضای کاوش شده این مجموعه یک توده دو هکتاری کنگلومرائی را در بر می گیرد که شامل فضای مسکونی از جمله 10اتاق ، چهار انبارک ، راهرو ، سالن و چاه است که بر اساس توپوگرافی زمین ایجاد شده اند.

وی ادامه داد: هواکش های تعبیه شده در بالا که از سطح توده به داخل فضا می رسند هوای مناسب برای تهویه وتنفس را فراهم می کرده است .

وی بیان کرد: اتاق های تعبیه شده در دل خاک، اندازه های متفاوتی دارد و ابعاد آنها از یک و80 تا دو متر و دو و 20 تا 13متر متفاوت است و هر کدام از این اتاقک ها اشیای خاص خودشان را دارند.

شراهی گفت: به عنوان مثال در اتاق شماره یک مورد کاوش چاه آب وجود دارد که عمق آن پنج متر است و درآن دو اسکلت انسان سوخته زن و مرد با چند ظروف فلزی مجمر یا آتشدان ، پی سوزهایی با جنس مفرغ با اشکال مختلف ،سفال کشف شده است.

شراهی بیان کرد: در اتاق شماره دو که بزرگترین اتاق با ابعاد دو در 13متر است سکویی درست شده که دارای پله است که به عنوان فضای عمومی و تالار اجتماعات استفاده می شده است.

وی گفت: برخی اتاق ها که به عنوان فضای مسکونی مورد استفاده قرار می گرفته به واسطه اشیای کشف شده متعلق به متمولین بوده است .

وی گفت: در این مجموعه تاریخی اشیای کشف شده نظیر سفال نوشته های قرآنی که بر روی ظروف و یا سفالینه ها با نماهایی از جمله خورشید ، قیافه های مغولی وشاهزاده سوار بر اسب دیده می شود که هر اشیای با مذهب و مذاهب قابل پرستش آنها قابل توجه است .

وی با بیان اینکه بر اساس داده های منقول و اشیا مسلمان بودن ساکنان این دستکن قابل تایید است ادامه داد: حفاران این دستکن ها با مهندسی اولیه بافت کنگلومرائی را حفظ کردند و لایه میان کف و سقف را که نرم تر و قابل کنترل بوده را برداشته و اتاقهایی را شکل دادند که طبیعت هر اتاق با اتاق دیگر متفاوت است .

وی گفت: کف پوش هر اتاق از حصیر و زیر اندازهای متنوع است و هر اتاق درهای چوبی داشته که برای پاشنه در از آجرهایی استفاده می شده که در روی این آجرها می چرخیده است .

شراهی ادامه داد: به نظر منبع آب مورد نیاز ساکنین در این فضاها را چاههای آب که چند نمونه از آنها طی کاوش بدست آمده و بررسی شده اند تامین می کرده است.

شراهی گفت: مستندات به دست آمده حاکی از آن است که زیست در این دستکن قدمت 150ساله دارد و جمعیت ساکن به طور دسته جمعی از این شهر زیر زمینی مهاجرت کرده اند.

وی یادآور شد: دستکن های تاریخی این روستا در سال 1384 در پی گزارش های مردمی کشف و شناسایی شده و با تشکیل پرونده مطالعات پایه در سال 1385در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

کارشناس باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی بیان کرد: این میراث کهن در روستای تهیق در محوطه ای با ساختار و بافت خاک بسیار محکم تعبیه شده و از اصول معماری و ظرافت های خاصی در ایجاد فضاهای دسترسی و سکونتی آن استفاده شده است.

شراهی افزود: در این مطالعات پایه و ساماندهی، کار بازگشایی هواکش های اصلی دستکن تهیق به منظور اصلاح جریان هوا در آن و بهسازی مسیر معبر دنبال می شود و در مراحل بعد کاوشهای باستان شناسی و اقدامات تخصصی برای این طرح مطالعاتی انجام خواهد شد.

وی بیان کرد: این دستکن تاریخی زیرزمینی در هفت کیلومتری شمال غرب خمین در جوار امامزاده زینب خاتون (س) واقع شده است.

کارشناس باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی گفت: نمونه های مشابه دستکن زیرزمینی تهیق خمین را می توان در نوش آباد کاشان، ارزان فود همدان و شهر ثامن ملایر مشاهده کرد.

شراهی اظهار کرد: اعتبار هزینه شده برای اقدامات باستان شناسی این دستکن تاریخی 400 میلیون ریال است.

نمونه دستکن های انسان ساخت با هدف ایجاد ظرفیت سکونتگاهی خانوار در روستاهای ˈآقاج ˈخمین وˈ طرخورانˈ شهرستان تفرش از توابع استان مرکزی نیز شناسایی شده که متعلق به دوره های ایلخانی و سلجوقی هستند.